Okoliczności umożliwiające odstąpienie postanowień dyrektywy powrotowej i procedury zobowiązania do powrotu muszą być ściśle wykazane. Niezależnie od tego w każdym wypadku zawrócenia cudzoziemca do innego kraju należy stosować zasadę non-refoulement.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 10 maja 2023 r., sygn. akt II OSK 1735/22 uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, uchylił postanowienie Komendanta Głównego Straży Granicznej oraz postanowienie Komendanta Placówki SG w przedmiocie nakazania opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Sprawa dotyczyła cudzoziemca, który został rzekomo ujęty przez Straż Graniczną bezpośrednio po przekroczeniu granicy w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Wobec cudzoziemca wydano postanowienie o nakazie opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wraz z zakazem ponownego wjazdu na obszar państw Schengen na okres 3 lat. Postanowienie nie zawierało uzasadnienia faktycznego ani prawnego.
NSA uwzględnił złożoną przez cudzoziemca skargę kasacyjną. W wyroku wskazano, że wydanie postanowienia następuje w trybie postępowania administracyjnego, a nie jest jedynie udokumentowaniem „podjętych czynności służbowych związanych z ochroną granicy państwowej”. Oznacza to, że postanowienie powinno zawierać stosowne uzasadnienie faktyczne i prawne.
NSA zauważył, że zgodnie z unijnymi przepisami państwom członkowskim przysługuje uprawnienie do stosowania uproszczonych krajowych procedur umożliwiających sprawne wydalenie obywateli państw trzecich ujętych przy przekraczaniu granic zewnętrznych, bez konieczności przechodzenia wszystkich etapów proceduralnych wskazanych w dyrektywie powrotowej (dyrektywa 2008/115/WE).
Jednak w takich przypadkach okoliczności umożliwiające zakwalifikowanie cudzoziemca jako osoby, do której nie stosuje się postanowień dyrektywy powrotowej i procedury zobowiązania do powrotu powinny być ściśle wykazane. NSA stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie wymóg ten nie został dochowany. Sporządzony przez funkcjonariusza SG protokół przekroczenia granicy nie zawierał wystarczających wyjaśnień co do istotnych okoliczności. Z treści protokołu przekroczenia granicy (zawierającego jednozdaniowy opis stwierdzonego zdarzenia) ani innych dokumentów zebranych w sprawie nie wynikały ustalenia uszczegóławiające lokalizację miejsca, w którym miało dojść do ujawnienia przekroczenia granicy. Nie było tym samym możliwości jednoznacznego określenia okoliczności przekroczenia przez cudzoziemca granicy.
NSA zauważył także, że zebrany materiał dowodowy nie pozwalał także na stwierdzenie, jaki charakter miał pobyt cudzoziemca w Białorusi, jaki cel towarzyszył jego pobytowi w Polsce i w jakich warunkach nastąpiło jego zawrócenie będące wynikiem wykonania nałożonego nakazu. Ustalenia WSA i Straży Granicznej, zgodnie z którymi cudzoziemiec przybył do Białorusi legalnie, w celach turystycznych nie miała żadnego potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym.
NSA wskazał, że zasady non-refoulement powinno przestrzegać się także w przypadku odstąpienia przez państwo od stosowania dyrektywy powrotowej w stosunku do obywateli państw trzecich, którzy zostali zatrzymani lub ujęci w związku z nielegalnym przekraczaniem zewnętrznej granicy państwa członkowskiego.
Na państwach członkowskich spoczywa obowiązek zagwarantowania, by zainteresowane osoby mogły skutecznie wykonywać prawo do wystąpienia z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej (nadanie statusu uchodźcy).
Podsumowując, w opisywanej sprawie zgromadzony materiał dowodowy zawierał braki uniemożliwiające rozstrzygnięcie z jakich powodów skarżący dopuścił się nielegalnego przekroczenia granicy, czy nie wyrażał zamiaru ubiegania się o ochronę międzynarodową w Polsce oraz czy nie zgłaszał zastrzeżeń, co do możliwego bezpiecznego powrotu na Białoruś. W związku z tym NSA uchylił zaskarżony wyrok oraz wcześniejsze postanowienia.
Cudzoziemca reprezentowała współpracująca z SIP adw. Małgorzata Jaźwińska.
Z całym wyrokiem można zapoznać się tutaj.