Pozbawianie wolności osób z doświadczeniem migracji

Prawo do wolności jest jednym z najbardziej podstawowych praw człowieka. A jednak rocznie w Polsce ponad 1 000 osób z doświadczeniem migracji jest umieszczanych w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców (tj. w detencji). Są wśród nich rodziny z dziećmi oraz osoby, które ze względu na doznaną wcześniej przemoc bardzo źle znoszą warunki więzienne, jak również osoby w złym stanie zdrowia. Umieszczenie w strzeżonym ośrodku nie oznacza, ze takie osoby popełniły przestępstwo. Czasem znaczy to tyle, że ich pobyt nie jest już w Polsce legalny, bo nie udało im się zalegalizować pobytu, a niekiedy przyczyną może nawet być wątpliwość co do ich tożsamości.

Mimo jasnych międzynarodowych standardów wyraźnie ograniczających możliwość pozbawiania wolności, nasz system zarządzania migracją w dużym stopniu polega na detencji w celu kontroli i zniechęcenia “niepożądanych osób” do przyjazdu do Polski.

Dowiedz się więcej o detencji migrantów i migrantek w Polsce >>>

Pozbawienie wolności powinno być ostatecznością

Pozbawienie wolności nie powinno być pierwszym środkiem po jaki sięgają władze aby zarządzać migracją. W pierwszej kolejności należy zastosować alternatywy do detencji.

Alternatywy do detencji to środki nakładane na cudzoziemców i cudzoziemki, które co do zasady są mniej represyjne niż umieszczenie ich w ośrodku strzeżonym, a wciąż  pozwalają organom migracyjnym zachować nad nim pewnego rodzaju kontrolę. Zarówno według polskiego prawa, jak i europejskich standardów, środki alternatywne mają pierwszeństwo przed detencją, co oznacza, że za każdym razem, gdy rozważa się umieszczenie cudzoziemca w ośrodku strzeżonym, należy uzasadnić, dlaczego w danym przypadku mniej represyjne alternatywy do detencji nie byłyby wystarczające.

W polskim prawie alternatywami do detencji są np. obowiązek zgłaszania się w określonych odstępach czasu do wskazanego organu czy obowiązek zamieszkiwania w wyznaczonym miejscu.

Wsparcie zamiast kontroli

Opisane obok środki alternatywne choć są mniej opresyjne od detencji i nie wiążą się z pozbawieniem wolności, zawierają zawsze element przymusu i kontroli. Jednocześnie nikt nie pracuje z taką osobą, a więc pozostaje ona często w niewiedzy co do dostępnych jej ścieżek postępowania. Powodowana lękiem przed deportacją może podejmować pochopne decyzje (np. o ukryciu się). Możliwe jest jednak zupełnie inne podejście: wspierające migrantów i migrantki w ich drodze do legalnego pobytu lub bezpiecznego wyjazdu z kraju.

Celem nowego rodzaju alternatyw – alternatyw bazujących na zaangażowaniu – jest udzielenie dodatkowego wsparcia migrantom i migrantkom, aby zachęcić ich do pełnego uczestnictwa w dotyczących ich procedurach, a tym samym zmniejszyć ryzyko ich ucieczki bądź ukrywania się.

Zamiast na kontrolę, stawiają one na pracę z osobą, na którą alternatywy nałożono, aby wesprzeć migrantów i migrantki i dać im narzędzia do rozważenia wszelkich możliwych rozwiązań migracyjnych, które pozwolą na trwałe uregulować ich sytuację. Mogą być również stosowane, by zmniejszać ryzyko związane z tym, że detencji się nie stosuje, tj. ryzyko ucieczki lub ukrycia cudzoziemca lub cudzoziemki.

Jak pokazują badania, alternatywy bazujące na zaangażowaniu (ang. engagement-based alternatives) mogą być efektywniejsze niż „tradycyjne” alternatywy do detencji, jeśli migranci wspierani są przez osoby niezależne od służb i urzędów migracyjnych z wykorzystaniem metody case managementu.

Kluczem jest praca socjalna

Case management jest w tym przypadku kompleksowym i systemowym podejściem do udzielania wsparcia osobom, które nie zostały umieszczone w detencji, zaprojektowanym jako odpowiedź na złożoność sytuacji faktycznej i prawnej takich osób.

Rolą case managera czy case managerki jest dokładne zdiagnozowanie sytuacji życiowej, problemów i potrzeb osoby otrzymującej wsparcie, a także członków jej najbliższej rodziny tak, aby następnie móc wspólnie z nią ustalić priorytety i zaplanować działania zbliżające ją do uregulowania jej sytuacji (ze skutkiem, który osoba wspierana jest gotowa zaakceptować). Tym, co odróżnia case management wykorzystywany jako metoda pracy w alternatywach do detencji od pracy tą metodą w innych sytuacjach, jest właśnie cel. Jest nim w tym przypadku, poza wzmocnieniem i upodmiotowieniem osoby wspieranej, również „zakończenie” jej sprawy rozumiane jako m.in. uzyskanie zezwolenia na pobyt, ochrony międzynarodowej, dobrowolny wyjazd do kraju pochodzenia lub bezpiecznego kraju trzeciego.

Przydzielenie cudzoziemcom specjalnej osoby, która – nie mając wpływu na toczące się w ich sprawie procedury administracyjne – koordynuje oferowane im usługi, ułatwia dostęp do nich, udziela informacji o ich sytuacji prawnej oraz jest pośrednikiem między cudzoziemcami a urzędem i służbami imigracyjnymi, ma pozytywny wpływ na efektywność procedur z udziałem cudzoziemców.

Dlaczego praca z migrantem lub migrantką na wolności jest lepsza od zamknięcia ich w ośrodku?

  • zmniejsza ryzyko naruszenia ich praw człowieka,
  • przyczynia się do szybszego zakończenia ich spraw – na wolności łatwiej angażować się w procedury,
  • pozwala lepiej zadbać o ich dobrostan,
  • pobyt na wolności jest co do zasady tańszy niż detencja.

Skąd to wiemy? Przetestowaliśmy to!

W latach 2017-2019 w ramach projektu No Detention Necessary testowaliśmy system pracy oparty o case management jako alternatywę do detencji z udziałem wybranej grupy docelowej. Długofalowym celem miało być zdobycie doświadczenia i know-how, które pozwoliłyby na multiplikowanie takiego systemu w odniesieniu do większych grup, a docelowo także włączenie wypracowanego modelu do narzędzi ogólnokrajowego zarządzania migracją.

Środkiem do wskazanego celu było objęcie kompleksowym wsparciem cudzoziemców w procedurach powrotowych z grupy osób zagrożonych detencją, praca z nimi nad zaangażowaniem w prowadzone w ich sprawach postępowania, aby uniknąć detencji i doprowadzić tam, gdzie to możliwe, do zakończenia sprawy (przy akceptacji tego rezultatu przez osobę wspieraną). Zakwalifikowanym uczestnikom oferowano świadczenia w postaci pracy metodą case managementu, poradnictwa prawnego, wsparcia psychologicznego i językowego.

Wnioski z projektu pilotażowego No Detention Necessary

Z naszego dwuletniego projektu sporządziliśmy raport. Poniżej publikujemy najważniejsze wnioski.

Alternatywy do detencji wyposażone w elementy testowanego w projekcie modelu pracy metodą case managementu:

  • pomagają w utrzymaniu zaangażowania cudzoziemców i cudzoziemek w toczące się wobec nich procedury: do końca projektu zaangażowanych pozostało 91% osób w nim uczestniczących, wypełniając nałożone na nie obowiązki,
  • przyczyniają się do zakończenia spraw migracyjnych cudzoziemek i cudzoziemców: w 43% przypadków udało się doprowadzić do zakończenia spraw uczestników projektu, czyli znaleźć dla nich legalne, trwałe lub tymczasowe rozwiązanie migracyjne,
  • wpływają korzystnie na dobrostan cudzoziemek i cudzoziemców: w 93% przypadków zaobserwowano duży lub średni pozytywny wpływ na dobrostan i umiejętność radzenia sobie z trudnościami przez uczestników i uczestniczki projektu.

Alternatywy do detencji wyposażone w elementy pracy metodą case managementu są w odniesieniu do większości migrantów i migrantek tańsze od pobytu w ośrodku strzeżonym, zapewniają lepszą ochronę praw podstawowych migrantek i migrantów i poprawiają jakość decyzji podejmowanych przez osoby wspierane jak i wydawanych w ich sprawach przez decydentów.

Udostępnij