Przez ponad rok od rozpoczęcia rosyjskiej inwazji w Ukrainie, Straż Graniczna odmówiła wjazdu ponad 18 000 osobom chcącym przekroczyć granicę polsko-ukraińską. Organizacje pozarządowe wskazują, że w szczególnie trudnej sytuacji znajdują się uciekający przed wojną uchodźcy, beneficjenci ochrony krajowej i osoby ubiegające się o ochronę międzynarodową w Ukrainie.
Od marca 2022 r. do końca kwietnia bieżącego roku ponad 18 000 osobom odmówiono wjazdu na granicy polsko-ukraińskiej. Ponad 15 000 obywateli Ukrainy i ponad 3 000 obywateli innych państw mieszkających w Ukrainie nie mogło wjechać do Polski pomimo trwającej w ich kraju wojny. Wśród tych osób znaleźli się cudzoziemcy ubiegający się o ochronę międzynarodową w Ukrainie, a także uznani uchodźcy i beneficjenci ochrony krajowej w tym państwie. Z odmową wjazdu spotkali się zarówno cudzoziemcy po raz pierwszy wjeżdżający do Polski i UE, jak i osoby, które już otrzymały ochronę czasową w Polsce lub innych państwach członkowskich UE. O niepokojących odmowach wjazdu na granicy ukraińskiej informowaliśmy już w zeszłym roku, także Komisję Europejską. W 2023 r., praktyka Straży Granicznej się jednak nie zmieniła.
W lipcu 2023 r., SIP, Right to Protection, HIAS Poland i Alliance for Black Justice skierowały pismo do Komendy Głównej Straży Granicznej, zwracając uwagę na szczególną sytuację obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy ubiegają się o lub korzystają z ochrony międzynarodowej lub ochrony krajowej w Ukrainie. Od czasu przywrócenia regularnej kontroli na granicy polsko-ukraińskiej, od osób tych wymagane jest przedstawienie wszystkich dokumentów koniecznych do przekroczenia granicy, w tym wiz, lub pozwoleń na pobyt w UE, dokumentów podróży i dokumentów potwierdzających ich status w Ukrainie. Tymczasem uchodźcy, beneficjenci ochrony krajowej czy cudzoziemcy ubiegający się o ochronę międzynarodową w Ukrainie często nie są w stanie przedstawić tych dokumentów. Ponadto niektóre dokumenty wydane im w Ukrainie lub państwach, które udzieliły im ochrony czasowej, są nieuznawane przez władze polskie. W konsekwencji cudzoziemcy ci nie mogą opuścić Ukrainy i są narażeni na niebezpieczeństwa wynikające z toczącej się tam wojny.
Tymczasem, państwo członkowskie może zezwolić obywatelom państw trzecich, którzy nie spełniają jednego lub więcej warunków określonych w Kodeksie Granicznym Schengen, na wjazd na swoje terytorium z powodów humanitarnych, ze względu na interes narodowy lub z uwagi na zobowiązania międzynarodowe. Taka możliwość wynika nie tylko z prawa UE, ale także z art. 32 ustawy o cudzoziemcach.
Co więcej, zgodnie z prawem UE, ochrona czasowa powinna zostać przyznana obywatelom państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie, a także członkom ich rodzin. Państwa członkowskie mogą rozszerzyć zakres tej ochrony na inne osoby uciekające z Ukrainy.
Ponadto, Komisja Europejska jasno wskazała, że
“W każdym przypadku, (…) osoby, które nie są uprawnione do tymczasowej ochrony lub odpowiedniej ochrony przewidzianej w prawie krajowym i które są w stanie powrócić w bezpiecznych i trwałych warunkach do swojego państwa pochodzenia, powinny zostać przyjęte na terytorium Unii, nawet jeżeli nie spełniają wszystkich warunków wjazdu określonych w kodeksie granicznym Schengen, tak aby miały możliwość bezpiecznego przejazdu i powrotu do państwa lub regionu pochodzenia”.
Na podobnym stanowisku stoi UNHCR.
Biorąc to pod uwagę, uważamy, że polski rząd i Straż Graniczna powinny zadbać o to, aby wszyscy ludzie uciekający z Ukrainy, w tym osoby o obywatelstwie innym niż ukraińskie, ubiegające się o ochronę międzynarodową w Ukrainie, uznani uchodźcy i osoby objęte ochroną krajową w tym kraju, mogli opuścić Ukrainę i szukać bezpieczeństwa w Polsce lub innych krajach Unii Europejskiej.
Z pismem SIP, R2P, HIAS Poland i ABJ możesz zapoznać się tu.