Przepisy dotyczące ochrony czasowej muszą być uzgodnione z prawem UE.
Dyrektywa o ochronie tymczasowej z 2001 r. została po raz pierwszy raz aktywowana w 2022 r. – w odpowiedzi na napływ do Unii Europejskiej milionów osób uciekających przed brutalną wojną w Ukrainie. Decyzją Rady z dnia 4 marca 2022 r., Państwa Członkowskie UE zostały zobowiązane do zapewnienia obywatelom Ukrainy, także innym osobom, które uciekły przed wojną w Ukrainie i zostały wymienione w decyzji, odpowiedniego poziomu ochrony.
Na gruncie prawa polskiego, obywatele Ukrainy i ich małżonkowie, którzy uciekli przed wojną z terytorium Ukrainy, korzystają z ochrony czasowej na zasadach określonych w ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Specustawa). Pozostałe osoby wymienione w Decyzji Rady są beneficjentami ochrony czasowej określonej w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Niestety obie te ustawy w niewystarczający sposób uwzględniają przepisy prawa unijnego.
W liście do Komisarz Ylvy Johansson wskazaliśmy na najpoważniejsze niezgodności prawa polskiego z Dyrektywą o ochronie tymczasowej i Decyzją Rady z 4 marca 2022 r., które rodzą po stronie obywateli Ukrainy i innych osób uciekających przed wojną w Ukrainie ogromne trudności.
- Nie wszyscy członkowie rodziny obywateli Ukrainy mogą liczyć na pomoc określoną w Specustawie. Dzieci obywateli Ukrainy niemające obywatelstwa ukraińskiego są, co do zasady, wykluczone z zakresu tej ustawy.
- Obywatele Ukrainy i inne osoby uciekające przed wojną w Ukrainie nie mogą skutecznie się odwołać, jeśli władze polskie niesłusznie odmówią uznania ich za beneficjentów ochrony czasowej.
- Na granicy polsko-ukraińskiej, w okresie marzec-wrzesień 2022 r., wydano aż 8840 decyzji o odmowie wjazdu. Dotyczyły one także osób korzystających w Polsce z ochrony czasowej.
- Obywatele Ukrainy nie mieli dostępu do żadnego dokumentu pobytowego przez kilka miesięcy. Dzieci nadal nie mają tego dostępu.
- Polska nie wdrożyła – prawidłowo lub w ogóle – przepisów prawa UE dotyczących dobrowolnych powrotów.
- Prawo do zakwaterowania obywateli Ukrainy i innych osób uciekających przed wojną w Ukrainie nie jest wystarczająco zagwarantowane, a planowane przez polskie władze zmiany w tym zakresie tylko pogorszą sytuację mieszkaniową beneficjentów ochrony czasowej.
- Obywatele Ukrainy i inne osoby uciekające przed wojną w Ukrainie nie mają zapewnionego prawa do połączenia z rodziną.
Nasz list dostępny jest tu:
Obecnie polskie władze pracują nad kolejną – niekorzystną dla obywateli Ukrainy – nowelizacją specustawy. W ramach tych prac powinny uzgodnić treść przepisów prawa polskiego z prawem UE.