Prawo do pomocy w procedurze o udzielenie ochrony

Cudzoziemcy ubiegający się o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce mają zagwarantowane prawo do bezpłatnej pomocy prawnika na etapie sporządzania odwołania od negatywnej decyzji Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz reprezentacji przed organem II instancji – Radą do Spraw Uchodźców. Pomoc prawną udzielaną przez organizacje pozarządowe, radców prawnych i adwokatów finansuje z mocy ustawy Szef UdsC. Elementem wsparcia jest zagwarantowanie cudzoziemcowi możliwości porozumiewania się z prawnikiem w języku przez niego zrozumiałym. Może oznaczać to konieczność pokrycia również kosztów tłumaczenia.

UdSC zakwestionowało prawo do tłumacza

W 2020 r. Szef UdSC zaczął kwestionować prawo cudzoziemców do korzystania z pomocy tłumacza w trakcie kontaktu z prawnikami udzielającymi pomocy prawnej z urzędu. Odmowa wypłaty wynagrodzenia lub zwrotu kosztów tłumaczenia bądź przejazdu w sposób istotny ogranicza prawo cudzoziemców do faktycznej, a nie jedynie iluzorycznej, pomocy i reprezentacji prawnej. Urząd do Spraw Cudzoziemców wzywał Stowarzyszenie Interwencji Prawnej po tym jak pomoc prawna została już udzielona, do złożenia (wraz z dokumentami potwierdzającymi dokonanie tłumaczenia oraz poniesienie kosztów tłumaczenia) dodatkowych wyjaśnień m.in. na czym polegało tłumaczenie, czego dotyczyło oraz jaki skutek miało odnieść w toku postępowania.

Sprawa przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym

Na skutek powyższych wezwań, a w konsekwencji odmowy pokrycia kosztów już poniesionych, Stowarzyszenie złożyło do Wojewódzkiego Sąd Administracyjnego w Warszawie osiem skarg na czynność z zakresu administracji publicznej Szefa UdSC, polegającej na odmowie zwrotu Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej niezbędnych i udokumentowanych kosztów związanych z korzystaniem z usług tłumacza na potrzeby udzielenia pomocy prawnej cudzoziemcowi uprawnionemu do nieodpłatnej pomocy prawnej. 

W pięciu sprawach WSA w Warszawie stwierdził bezskuteczność zaskarżonej czynności Szefa UdSC wskazując, że „w przedmiotowej sprawie organ niezasadnie wzywał stronę do wykazania niezbędności tej czynności oraz jej udokumentowania w inny sposób, aniżeli zostało to dokonane. (…) pomoc prawna udzielana cudzoziemcowi co do zasady wiąże się z koniecznością korzystania z usług tłumacza.” Co więcej, jak orzekł WSA w Warszawie w tych samych orzeczeniach „W okolicznościach konkretnej sprawy organ powinien oceniać czy wykazane koszty usług tłumacza są związane ze sprawą cudzoziemca, znajdują uzasadnienie w odniesieniu do opisanej w karcie przez pełnomocnika czynności i dołączonych do niej dokumentach np. rachunku, a więc może ocenić czy uważa za konieczny czas tłumacza poświęcony wyłącznie na tłumaczenie decyzji organu I instancji, czy nie stanowi nadużycia uprawnienia, korzystanie z usług tłumacza więcej niż jednokrotnie w toku postępowania, bez podania przez pełnomocnika cudzoziemca szczególnej potrzeby. Jeżeli w takich przypadkach organ poweźmie wątpliwości uprawniony jest do wezwania pełnomocnika do ich szczegółowszego wyjaśnienia.” Zdaniem Sądu, mając na uwadze standardy postępowania wynikające z dyrektywy proceduralnej, należy przyjąć, że:

Cudzoziemiec i jego pełnomocnik mają prawo do zapewniania takiej jakości wzajemnego kontaktu, by możliwa była realizacja prawa cudzoziemca do skutecznego środka zaskarżenia i jego podstawowego w zainicjowanym postępowaniu odwoławczym prawa do czynnego w nim udziału. Korzystanie z usług tłumacza należy ocenić jako konieczne do zapoznania cudzoziemca z jego sytuacją prawną, ustalenia właściwej taktyki procesowej, w tym oceny możliwości złożenia środków dowodowych, opracowania argumentacji wnoszonego odwołania.

„(…) Ocena niezbędności kosztów tłumacza nie może wpłynąć na iluzoryczność prawa do nieodpłatnej pomocy prawnej. Organ nie może zakładać, że pomoc prawna zaczyna i kończy się w momencie złożenia odwołania, nie może ingerować w zasadność przyjętej taktyki procesowej, ani kontrolować przy tej okazji jakości świadczonej pomocy prawnej.” 

Sprawa przed Naczelnym Sądem Administracyjnym

Wskazana powyżej linia orzecznicza kwestionująca możliwość podważania przez Szefa UdSC kosztów tłumaczenia poniesionych w toku udzielanej pomocy prawnej nie była jednak jednolita. W trzech sprawach WSA w Warszawie oddalił skargę Stowarzyszenia Interwencji Prawnej na odmowę zwrotów kosztów związanych z korzystaniem z usług tłumacza. Od wyroków tych złożona została skarga kasacyjna.

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżone wyroki i stwierdził bezskuteczność zaskarżonej czynności. W uzasadnieniu NSA podniosło, „[…] że w preambule do dyrektywy proceduralnej (pkt 25) unijny ustawodawca wskazał na konieczność zapewnienia daleko idącej ochrony osób ubiegających się o ochronę międzynarodową w zakresie zapewnienia im możliwości skutecznego środka odwoławczego […] A zatem nie może ulegać wątpliwości, że skuteczność taka będzie zależna od porozumienia cudzoziemca z osobą udzielającą mu pomocy prawnej, przez co należy rozumieć przede wszystkim porozumiewanie się w języku zrozumiałym dla obu stron.” W kontekście należytego udokumentowania pomocy prawnej oraz związanych z nią tłumaczeń, NSA podkreślił, iż „biorąc dodatkowo pod uwagę, że zawód adwokata (radcy prawnego) jest zawodem zaufania publicznego, należało stwierdzić, że oświadczenie zawarte w karcie [nieodpłatnej pomocy prawnej – dop. SIP] co do faktycznego dokonania czynności przez tłumacza stanowiącej podstawę wystawienia faktury […] jest w pełni wiarygodne, tym bardziej, że znalazło oparcie w złożonej […] fakturze.”

Zapraszamy do zapoznania się z całymi uzasadnieniami w powyższych sprawach pod sygnaturami:
II OSK 177/21
II OSK 178/21
II OSK 271/21
w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych (nsa.gov.pl).


zdjęcie: Gustavo Fring / Pexels

Udostępnij