Zawinienie cudzoziemca poprzez np. nielegalny wyjazd z Polski nie wpływa na to, czy uprawniony jest do otrzymania zadośćuczynienia za umieszczenie w ośrodku strzeżonym. Co więcej, sam nielegalny wyjazd z Polski nie świadczy o istnieniu znacznego prawdopodobieństwa ucieczki.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 2023 r., II KK 149/22, uwzględnił złożoną w imieniu naszego klienta kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2019 r., XII Ko 59/18, w sprawie zadośćuczynienia za niesłuszne umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.
Cudzoziemiec został umieszczony w detencji razem z żoną oraz dziećmi po tym jak zostali zawróceni do Polski z Niemiec. To jego żona w imieniu rodziny złożyła wniosek o nadanie statusu uchodźcy. Sam cudzoziemiec nie został w tym postępowaniu ani razu przesłuchany. Nie przeprowadzono z jego udziałem także żadnych innych czynności dowodowych. Mimo wszystko umieszczono go w ośrodku strzeżonym na ok. 7 miesięcy w celu zebrania z jego udziałem informacji, na których opiera się wniosek o nadanie statusu uchodźcy, których to nie można zebrać bez zatrzymania.
Sąd Apelacyjny w Warszawie zasądził na rzecz cudzoziemca kwotę 12 000 zł za 5 miesięcy pobytu w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców. Oddalił natomiast wniosek w zakresie uznania pozostałych 2 miesięcy detencji za niesłuszne, a także zasądził istotnie niższe zadośćuczynienie niż wnioskowane. W tym zakresie złożona została kasacja do Sądu Najwyższego.
Sąd Apelacyjny uwzględniając w części złożony wniosek wskazał, że „dla zrealizowania celu wystarczające było 60 pierwszych dni na zebranie informacji w sprawie udzielenia ochrony, podczas których przesłuchano wnioskodawczynię […]. Dalsze przedłużanie pobytu, według sądu nie służyło już zbieraniu informacji, a wydaleniu cudzoziemców”. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że „początkowo zasadne umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla uchodźców stało się z biegiem czasu niewątpliwie niesłuszne i rodzące odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa przez okres ponad pięciu miesięcy.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie został zaskarżony do Sądu Najwyższego w zakresie, w jakim nie uwzględnił złożonego wniosku o zadośćuczynienie za niesłuszne umieszczenie w ośrodku strzeżonym. W kasacji podniesiono, że Sąd Apelacyjny wadliwie uznał, że:
- Zadośćuczynienie przysługuje za oczywiście niesłuszne pozbawienie wolności, a nie jedynie niesłuszne umieszczenie w ośrodku strzeżonym;
- Umieszczenie mężczyzny w ośrodku strzeżonym w celu zebrania z jego udziałem informacji, na których opiera się wniosek uchodźczy, nie było niesłuszne, pomimo że żadne informacje nie były zbierane ani nie było planów ich zebrania, a nadto nie wykazano istnienia znacznego prawdopodobieństwa ucieczki;
- Kryterium minimalnego wynagrodzenia za pracę jest adekwatne do ustalenia wysokości doznanej przez mężczyznę krzywdy.
Sąd Najwyższy uznał, że złożona kasacja zasługuje na uwzględnienie i uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w zakresie, w jakim oddalono złożony wniosek o zadośćuczynienie.
Sąd Najwyższy zaznaczył, że „wynik wykładni literalnej, zgodnie z którą już tylko ‘niesłuszne’ umieszczenie w takim ośrodku stanowi podstawę do zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz cudzoziemca w nim umieszczonego, bynajmniej nie prowadzą do rezultatu nieakceptowalnego czy mającego charakter absurdalny. Wiadomo zaś, że wyników wykładni literalnej, jeśli do takich konsekwencji nie prowadzi nie należy odrzucać.” Sąd Najwyższy podkreślił, że umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców nie jest powiązane z „podejrzeniem o popełnienie czynu przestępnego, nie występuje w Kodeksie postępowania karnego i nie ma powodu do podejmowania próby poszukiwania analogii z jakimkolwiek represyjnymi środkami regulowanymi przepisami tego Kodeksu, zwłaszcza w kierunku na niekorzyść cudzoziemca.”
Uznanie, że już sama niesłuszność, a nie oczywista niesłuszność, umieszczenia w ośrodku strzeżonym dla cudzoziemców uprawnia do ubiegania się o zadośćuczynienie jest bardzo istotna z perspektywy ochrony prawa do wolności osobistej cudzoziemców. Oznacza to, że sądy decydujące o zadośćuczynieniu nie są tym samym uprawnione do badania ewentualnego zawinienia cudzoziemców czy ich przyczynienia się do umieszczenia w ośrodku strzeżonym przez np. nielegalny wyjazd z Polski.
Sąd Najwyższy zauważył także, że „sam fakt nielegalnego przekroczenia granicy nie wskazuje na znaczne prawdopodobieństwo ucieczki. […] A wadliwa ocena odnośnie do stopnia prawdopodobieństwa ucieczki może skutkować koniecznością uznania pozbawienia wolności cudzoziemca poprzez umieszczenie go w strzeżonym ośrodku dla uchodźców za niesłuszne.”
Sąd Najwyższy podkreślił, że zasada jedności rodziny nie może uzasadniać pozbawienia wolności. Wskazał, że „za wymagające rozważenia uznać należy zawartą w kasacji uwagę, że nie ma podstaw do pozbawienia wolności cudzoziemca z tego powodu, że członkowie jego rodziny potencjalnie spełniają przesłanki uzasadniające umieszczenie ich w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.”
Mężczyzna reprezentowany jest przed sądami powszechnymi oraz przed Sądem Najwyższym przez współpracującą ze Stowarzyszeniem adw. Małgorzatę Jaźwińską.
Z wyrokiem Sądu Najwyższego można zapoznać się tutaj.