Nie można wypychać cudzoziemców na Białoruś, jeśli groziłyby im tam tortury, nieludzkie lub niehumanitarne traktowanie. Kryzys migracyjny ani nielegalne przekroczenie granicy nie wyłączają stosowania tej zasady. Wiedzą powszechną jest to, że po wypchnięciu z Polski cudzoziemcy są często bezprawnie przetrzymywani przez funkcjonariuszy białoruskich, muszą przebywać w ekstremalnych warunkach, które naruszają ludzką godność i stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia. Wypchnięcie ich na Białoruś może naruszać zasadę non-refoulement.

Wyrokami z 27 kwietnia 2022 r., sygn. akt IV SA/Wa 471/22, oraz 26 kwietnia 2022 r., sygn. akt IV SA/Wa 420/22, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił postanowienia Straży Granicznej o nakazaniu opuszczenia terytorium Rzeczpospolitej Polskiej przez dwóch cudzoziemców zatrzymanych na pograniczu polsko-białoruskim.

Mężczyźni zostali zatrzymani przez Straż Graniczną w listopadzie 2021 r. w związku z przekroczeniem granicy polsko-białoruskiej w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Komendant Placówki Straży Granicznej wydał wobec nich postanowienie o nakazaniu opuszczenia Polski (art. 303b ust. 1 ustawy o cudzoziemcach), a następnie cudzoziemcy zostali wypchnięci z terytorium Polski na Białoruś.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie przypomniał, że Polska jest zobowiązana do przestrzegania zasady non-refoulement wobec wszystkich cudzoziemców. Cudzoziemcy nie mogą być tym samym zawracani do państwa, gdzie ich życie lub wolność byłyby zagrożone, w szczególności jeśli w kraju tym mogliby zostać narażeni na tortury lub inne nieludzkie lub poniżające traktowani.

Zasada non-refoulement ma pierwszeństwo przed innymi normami prawa międzynarodowego, prawa UE i prawa krajowego dotyczącego cudzoziemców. W przypadku kolizji (konfliktu) jest to stosunek między normą wyższą i normą podporządkowaną. Prawidłowe stosowanie tej zasady zakłada niezwłoczną choćby tymczasową ochronę cudzoziemca znajdującego się na granicy.

Sąd zauważył także, że prawo międzynarodowe i unijne wymaga, aby złożenie środka odwoławczego wstrzymywało faktyczne wydalenie. Funkcjonujące w polskim systemie braki w tym zakresie mogą naruszać prawa podstawowe cudzoziemców.

W ocenie WSA w Warszawie

kryzys migracyjny na granicy Rzeczpospolitej Polskiej z Białorusią nie może wyłączyć stosowania zasady non-refoulement nawet wobec cudzoziemców przekraczających nielegalnie granice RP.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zauważył, że nie przesłuchano cudzoziemca ani nie sporządzono jakiejkolwiek notatki z rozmowy z cudzoziemcem. W ocenie sądu ustalenia związane z przekroczeniem granicy nie mogą być dokonane wyłącznie na podstawie krótkiego protokołu przekroczenia granicy sporządzonego przez Straż Graniczną. Z protokołu tego nie wynika bowiem z jakiego powodu cudzoziemiec przekroczył nielegalnie granicę Polski, a także czy nie ma on zamiaru ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową.

WSA w Warszawie podkreślił, że w takich sprawach powinna także zostać wnikliwie zbadana sytuacja faktyczna na pograniczu polsko-białoruskim. W ocenie sądu

biorąc pod uwagę ogólnodostępne informacje na temat braku możliwości przemieszczania się cudzoziemców w głąb terytorium Białorusi i przetrzymywania ich przez funkcjonariuszy sił wojskowych Białorusi, istniała konieczność przeprowadzenia rzetelnego postępowania dowodowego celem wykluczenia, że nakazanie opuszczenia terytorium RP i natychmiastowe wykonanie zaskarżonego postanowienia nie narusza prawa do życia oraz wolności od tortur, innego nieludzkiego lub poniżającego traktowania cudzoziemca.

Sąd przypomniał, że w takiej sprawie nie ma znaczenia czy cudzoziemiec legalnie wjechał na terytorium Białorusi, bowiem nawet osoby, które legalnie wjechały na Białoruś mogą mieć ograniczone możliwości powrotu w głąb Białorusi, a tym samym mogą być zmuszone do przebywania „w ekstremalnych warunkach, naruszających ludzką godność, stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia.”

Wyrok sądu jest nieprawomocny. Cudzoziemców reprezentuje współpracująca z SIP adw. Małgorzata Jaźwińska. Pomocy humanitarnej na granicy udzieliła cudzoziemcom doradczyni integracyjna SIP Aleksandra Chrzanowska wraz z wolontariuszami działającymi w ramach Grupy Granica.

Możesz zapoznać się z wyrokiem IV SA/Wa 471/22 oraz wyrokiem IV SA/Wa 420/22.

zdjęcie: Alex Schwab (CC BY-ND 2.0)

Udostępnij