Postępowanie przed TSUE

30 czerwca 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-72/22. Sprawa dotyczyła cudzoziemca (M.A.), który został zatrzymany w Litwie w związku z nieudokumentowanym pobytem na terytorium tego kraju podczas obowiązywania stanu wyjątkowego. Po zatrzymaniu M.A. złożył pisemny wniosek do litewskiej straży granicznej o udzielenie mu w Litwie ochrony międzynarodowej. Wniosek ten został odrzucony na podstawie szczególnych przepisów związanych z obowiązywaniem stanu wyjątkowego na terytorium kraju. Przepisy te ograniczyły możliwość złożenia wniosku azylowego przez osobę przebywającą w kraju w sposób nieuregulowany. Zgodnie z przyjętymi przepisami, możliwość złożenia takiego wniosku została ograniczona do punktów kontroli granicznej i stref tranzytowych. W rezultacie, osoba przebywająca na terytorium Litwy niezgodnie z przepisami migracyjnymi, w szczególności zatrzymana i niemająca możliwości udania się w wyznaczone miejsce, pozbawiona została możliwości złożenia wniosku o azyl. Jednocześnie, na mocy dekretu wprowadzającego stan wyjątkowy, dopuszczone zostało zatrzymanie ubiegającego się o ochronę cudzoziemca jedynie na podstawie tej okoliczności, iż przekroczył on granicę w sposób nieuregulowany. 

Litewski sąd krajowy rozpoznający sprawę zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dwoma pytania prejudycjalnymi dotyczącymi zgodności tych tymczasowych przepisów z regulacjami unijnymi. W wydanym wyroku TSUE uznał, iż zarówno odebranie cudzoziemcowi możliwości ubiegania się o azyl, jak i jego zatrzymanie jedynie w oparciu o fakt przekroczenia granicy państwowej w sposób nieuregulowany, jest niezgodne z prawem unijnym. Wyrok ten ma doniosłe znaczenie także w kontekście sytuacji na polsko-białoruskiej granicy.

Nienaruszalne prawo do azylu

TSUE wskazał przede wszystkim na artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 2013/32, który nadaje każdej pełnoletniej osobie posiadającej zdolność prawną prawo do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej we własnym imieniu. Powołał się także na pogląd ugruntowany w dotychczasowym orzecznictwie, że każdy obywatel kraju trzeciego lub bezpaństwowiec ma prawo złożyć wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium państwa członkowskiego, w tym na jego granicach lub w jego strefach tranzytowych, nawet jeśli przebywa na tym terytorium w sposób nieuregulowany. Trybunał odwołał się także do konieczności zapewnienia skuteczności artykułu 18 Karty Praw Podstawowych UE stanowiącego prawo do azylu. Jednocześnie Trybunał zaznaczył, iż ogólny zarzut naruszenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego spowodowanego „masowym napływem cudzoziemców” nie uzasadnia tak dalece idących ograniczeń praw osób ubiegających się o azyl.

Nielegalne przekroczenie granicy a detencja

W zakresie detencji osób poszukujących ochrony, Trybunał podkreślił, iż prawo unijne nie pozwala na zatrzymanie osoby ubiegającej się o azyl jedynie w oparciu o jej nieuregulowany pobyt na terytorium państwa członkowskiego wobec braku wskazania takiej podstawy w artykule 8 ust. 3 dyrektywy 2013/33. Dodatkowo zaznaczono, iż zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego może uzasadniać detencję cudzoziemca tylko wtedy, gdy jego indywidualne zachowanie stanowi rzeczywiste, aktualne i wystarczająco poważne zagrożenie mające wpływ na podstawowy interes społeczeństwa albo na wewnętrzne lub zewnętrzne bezpieczeństwo danego państwa członkowskiego.

Wnioski dla Polski

Omawiany wyrok jest o tyle istotny, że dotyczy rozwiązań litewskich o podobnym charakterze do tych wprowadzonych w Polsce w związku z kryzysem na granicy polsko-białoruskiej. Polskie przepisy także wprowadziły możliwość pozostawienia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej bez rozpoznania, gdy został on złożony przez cudzoziemca zatrzymanego niezwłocznie po przekroczeniu granicy zewnętrznej UE w sposób nieuregulowany. Podobny skutek ma także znowelizowane rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych, które stanowi podstawę do niezwłocznego zawracania osób przekraczających granicę Polski w sposób nieuregulowany, realnie pozbawiając je możliwości złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Wyrok TSUE stanowi także przypomnienie dla polskich władz, że pozbawianie cudzoziemców wolności nie może być uzasadniane ogólną sytuacją migracyjną na zewnętrznych granicach Polski, a ewentualna konieczność zatrzymania danego cudzoziemca musi być zawsze ustalona w oparciu o indywidualne okoliczności sprawy.

Marta Górczyńska
Marta Górczyńska
Prawniczka zajmująca się ochroną praw człowieka. Współpracuje ze środowiskiem pozarządowym, m.in. Helsińską Fundacją Praw Człowieka. Monitoruje respektowanie prawa na granicach i w ośrodkach detencyjnych (jest m.in. współautorką raportów „Migracja to nie zbrodnia” i „Droga donikąd”). Prowadziła badania dla Komisji Europejskiej, UNHCR i FRA. Angażuje się w wolontariat w różnych miejscach na świecie. Obecnie jest doktorantką na Uniwersytecie Warszawskim.

zdjęcie: archiwum własne autorki

Udostępnij