Wraz z Helsińską Fundacją Praw Człowieka oraz Stowarzyszeniem NOMADA złożyliśmy na ręce Przewodniczącego Komisji Spraw Wewnętrznym Sejmu RP propozycję poprawek do Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Nasze propozycje wynikają z obserwacji prowadzonych podczas tygodni bezpośredniej pracy, jaką wykonujemy na rzecz osób dotkniętych trwającą wojną w Ukrainie, aby ułatwić im rozpoczęcie życia w Polsce w zgodzie z przepisami prawa unijnego i międzynarodowego.
- Rozszerzenie zakresu podmiotowego ustawy o innych niż małżonkowie członków rodzin obywateli Ukrainy.
Często zdarza się, że członkowie jednej rodziny uciekającej z Ukrainy mają różne obywatelstwa. Dlatego, aby umożliwić im pozostanie razem i zapobiec rozłączeniu rodzin, konieczne jest ujednolicenie statusów pobytowych takich osób. Proponowana zmiana umożliwi połączenie się członków rodzin obywateli ukraińskich przybywających lub przebywających w Polsce, a nie spełniających warunków z projektu ustawy.
- Wydłużenie do 90 dni terminu na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL, w przypadku osób, których wjazd na terytorium RP nie został zarejestrowany.
Obecnie termin ten wynosi 60 dni i, jak wynika z naszych doświadczeń, w niektórych miejscowościach, gdzie konieczne jest umówienie się w urzędzie na konkretny dzień, nie jest wystarczający. W urzędach tworzą się olbrzymie kolejki uniemożliwiające szybkie uzyskanie numeru PESEL przez uciekające osoby. Przekroczenie ustawowego terminu jest równoznaczne z brakiem zarejestrowania pobytu w Polsce, dlatego konieczne jest jego wydłużenie.
- Możliwość złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL w miejscu pobytu oraz wskazanie braku konieczności składania tłumaczeń przysięgłych dokumentów załączanych do wniosku o wydanie numeru PESEL.
Wśród osób objętych ustawą znajdują się również osoby, które ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność nie mają faktycznej możliwości złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL, a także takie, które nie są w stanie dotrzeć do siedziby organu gminy, żeby dopełnić formalności związanych z uregulowaniem ich pobytu na terytorium Polski osobiście. Polska jest stroną Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, więc zobowiązana jest do zapewnienia im dostępu do usług publicznych. Koniecznym zatem jest dodanie do ustawy rozwiązań, umożliwiającym w/w osobom uzyskanie numeru PESEL, który umożliwia korzystanie choćby z bezpłatnej opieki medycznej. Cudzoziemcy często są też pouczani o konieczności dostarczenia tłumaczeń przysięgłych dokumentów potwierdzających tożsamość. Uzyskanie tłumaczeń przysięgłych wiąże się z potencjalnymi problemami, takimi jak wysoki koszt ich wykonania czy ograniczona dostępność tłumaczy, dlatego wnioskujemy o wykreślenie tego zapisu z ustawy.
- Dodanie przepisu, na podstawie którego osobom objętym przepisami ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy oraz korzystającym z ochrony czasowej wydawana będzie karta pobytu.
Osoby objęte zakresem ustawy są równocześnie objęte ochroną czasową, dlatego też przepisy ustawy powinny być zgodne z regulacjami zawartymi w unijnej dyrektywie o ochronie czasowej. Osoby korzystające z ochrony czasowej powinny otrzymać dokumenty pobytowe obejmujące cały okres trwania ochrony czasowej. W przypadku Polski takim dokumentem jest karta pobytu. Dokument tożsamości jest niezbędny w przypadku korzystania ze świadczeń w Polsce czy też możliwości podróżowania po UE, dlatego tak ważne jest dodanie tego zapisu do ustawy.
- Dodanie przepisów realizujących obowiązki Państw Członkowskich w zakresie łączenia rodzin określonych w unijnej dyrektywie o ochronie czasowej.
Państwa Członkowskie zobowiązane są przepisami dyrektywy, aby zapewnić realizację mechanizmu łączenia rodzin, odnoszącego się zarówno do członków rodzin przebywających na terenie UE jak i członków rodzin którzy nie dotarli jeszcze do któregokolwiek z jej krajów. Ani proponowana ustawa ani inny przepis prawa krajowego nie wdraża w żaden sposób tych przepisów, w związku z czym konieczna jest dokonania pilna implementacja dyrektywy w tym zakresie.
- Wydłużenie okresu pobytu poza terytorium RP skutkującego pozbawieniem uprawnień z ustawy.
Osoby objęte ochroną czasową mają możliwość podróżowania po terytorium UE przez 90 dni w okresie 180 dni. Obecny kształt ustawy nie pozwala na korzystanie z tej możliwości i grozi utratą zawartych w niej świadczeń.
- Brak wymogu pozostawania pod opieką lekarską przy ubiegania się o tzw. „becikowe”.
Obecnie warunkiem uzyskania “becikowego” (świadczenie pieniężne w związku z urodzeniem się dziecka) jest przedłożenie zaświadczenia o pozostawaniu pod opieką lekarską. W większości przypadków złożenie takiego zaświadczenia przez Ukrainki nie jest możliwe, co ogranicza ich dostęp do tego świadczenia.
- Zapewnienie bezpłatnej pomocy psychologicznej osobom wymagającym szczególnej pomocy.
Osoby objęte ochroną czasową, a tym samym przedmiotową ustawą, powinny mieć zapewnioną bezpłatną pomoc psychologiczną, zgodnie z zapisami dyrektywy o ochronie czasowej. W obecnym kształcie ustawy takiego zapisu brakuje, a zważywszy na sytuację, w której znalazły się osoby nią objęte, dodanie go powinno być dla ustawodawcy priorytetem.
Możesz zapoznać się z naszymi uwagami tutaj.