W czwartek 9 marca Sejm uchwalił nowelizację ustawy o cudzoziemcach. Ustawa została przekazana do podpisu przez Prezydenta.
W trakcie procesu legislacyjnego zgłaszaliśmy nasze liczne uwagi do obu izb parlamentu, ostatecznie żadne z nich nie zostały uwzględnione.
Nowelizacja ustawy przewiduje szereg niekorzystnych zmian, które prezentujemy poniżej:
- Komendant Główny Straży Granicznej jako organ odwoławczy od decyzji organów Straży Granicznej [art.1 pkt 28, pkt 41 oraz art. 5 pkt 2 nowelizacji]
W znowelizowanej ustawie proponowane kompetencje Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców zostają przeniesione na Komendanta Głównego Straży Granicznej jako organu wyższej instancji w
sprawach o:
● wydanie i wymianę karty pobytu cudzoziemcowi, któremu udzielono zgody na pobyt ze
względów humanitarnych,
● wydanie i wymianę dokumentu “zgoda na pobyt tolerowany”,
● udzielenie i cofnięcie zgody na pobyt ze względów humanitarnych i pobyt tolerowany,
● zobowiązanie cudzoziemca do powrotu, przedłużenie terminu dobrowolnego wyjazdu oraz
cofnięcie zakazu ponownego wjazdu,
● wydalenie i uchylenie decyzji o wydaleniu obywatela UE lub członka rodziny niebędącego
obywatelem UE (art. 245 ust. 7, art. 277 ust. 3, art. 355 ust. 2, art. 357 ust. 1 i 3, art. 321 ust. 1
projektowanej ustawy o cudzoziemcach, oraz art. 73d projektowanej ustawy o wjeździe na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli
państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin).
- Krótszy, 7-dniowy termin na wniesienie odwołania [art. 1 pkt 29, pkt 34, pkt 41, pkt 49, pkt 51, pkt 52]
Zgodnie z nowelizacją ustawy, odwołanie od decyzji w sprawach dotyczących:
● wydania i wymiany karty pobytu,
● wydania i wymiany dokumentu “zgoda na pobyt tolerowany”,
● zobowiązania cudzoziemca do powrotu, przedłużenia terminu dobrowolnego wyjazdu oraz
cofnięcia zakazu ponownego wjazdu,
● ustalenia kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu
cudzoziemca do powrotu,
● udzielenia i cofnięcia zgody na pobyt ze względów humanitarnych i zgody na pobyt
tolerowany,
wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia decyzji (dodany w ustawie o cudzoziemcach art. 245
ust. 7a, art. 277 ust. 3a, art. 321 ust. 2, art. 341 ust. 2, art. 355 ust. 3 oraz art. 357 ust. 4).
- Skrócenie terminu dobrowolnego powrotu [art. 1 pkt 36]
Dotychczas termin ten wynosił od 15 do 30 dni. Nowelizacja wprowadziła zmianę w art. 315 ustawy o cudzoziemcach zmniejszając dolny limit terminu dobrowolnego powrotu z 15 do 8 dni. Oznacza to, że w niektórych przypadkach cudzoziemiec będzie miał niewiele ponad tydzień na zapoznanie się z treścią decyzji, uzyskanie pomocy prawnej i sporządzenie odwołania.
- Możliwość deportacji przed rozpoznaniem sprawy przez niezależny sąd [art. 1 pkt 43]
Uchylono art. 331 zmienianej ustawy o cudzoziemcach, na mocy którego wykonanie decyzji o zobowiązaniu do powrotu jest wstrzymane do czasu rozpoznania wniosku o wstrzymanie wykonania decyzji, gdy złożona została skarga do sądu administracyjnego wraz z takim wnioskiem.
- Przedłużenie okresu pobytu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców [art. 1 pkt 56]
Wprowadzone zmiany w art. 403 ust. 3a, ust. 4 i 5 ustawy o cudzoziemcach znacząco wydłużają dopuszczalny okres pobytu cudzoziemców w strzeżonych ośrodkach i aresztach dla cudzoziemców. Dotychczas, co do zasady, cudzoziemcy mogli przebywać w detencji orzeczonej na gruncie ustawy o cudzoziemcach przez maksymalny okres 12 miesięcy. Wyjątkowo i tylko w przypadku złożenia skargi do sądu administracyjnego, okres ten mógł ulec przedłużeniu do 18 miesięcy. Zmiana ustawy wprowadza ogólną zasadę, iż detencja cudzoziemców może trwać do 18 miesięcy, tj. po 6 miesiącach możliwe będzie przedłużenie pobytu w strzeżonym ośrodku do 18 miesięcy, niezależnie od tego czy została złożona skarga, czyli nawet jeśli nadal trwa procedura administracyjna. Powyższa zmiana zdaje się mieć na celu legitymizowanie opieszałości działania organów administracji i przewlekłości postępowań powrotowych.
- Wydłużenie maksymalnego okresu na jaki można orzec zakaz wjazdu lub pobytu na terytorium Schengen [art. 1 pkt 39]
Nowelizacja wydłużyła maksymalny okres przewidziany w art. 319 ustawy o cudzoziemcach, na jaki można orzec zakaz wjazdu lub pobytu na terytorium państw obszaru Schengen z dotychczasowych 5 lat, do 10 lat.
Będzie to mieć miejsce w przypadku, gdy wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub interes Polski albo gdy wobec cudzoziemca istnieje obawa, że może prowadzić działalność terrorystyczną lub szpiegowską, albo podejrzewanego o popełnienie jednego z tych przestępstw.
- Wydłużenie maksymalnej długości okresu wpisu o zakazie wjazdu do polski i strefy Schengen z 5 lat do 10 lat [art. 1 pkt 63]
Nowelizacja wprowadza zmiany w art. 438 ustawy o cudzoziemcach wprowadza okres 10 lat zamiast 5 lat umieszczenia danych cudzoziemca w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany.
- Brak doręczenia decyzji stronie [art. 1 pkt 65]
Dodany nowelizacją ustawy art. 440a wprowadza możliwość wydania nowego rodzaju decyzji o odmowie wjazdu i pobytu na terytorium państw Schengen.
Taka decyzja o odmowie wjazdu i pobytu jest ostateczna, nie doręcza się jej, a w postępowaniu nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Wprowadzając nową regulację nie zachowano zasady dwuinstancyjności postępowania. Kumulatywny skutek tych przepisów będzie taki, że cudzoziemiec, wobec którego zostanie wydana decyzja o odmowie wjazdu i pobytu, nie będzie miał dostępu do skutecznego środka odwoławczego w tym postępowaniu.
Decyzję takie wydawane będą w przypadkach, gdy wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego; cudzoziemiec został skazany w Polsce lub innym państwie obszaru Schengen prawomocnym wyrokiem za przestępstwo na karę pozbawienia wolności powyżej jednego roku albo podjął działania w celu uzyskania uprawnienia do wjazdu lub pobytu na terytorium Polski lub innego państwa Schengen z obejściem przepisów określających zasady i warunki wjazdu cudzoziemców na te terytoria lub pobytu na nich, w tym prawa Unii Europejskiej.
- Nakaz przebywania w pomieszczeniach przeznaczonych dla cudzoziemców, którym odmówiono wjazdu na terytorium bez zgody sądu [art. 1 pkt 75]
Zgodnie z treścią art. 461 komendant placówki Straży Granicznej może decyzją nakazać cudzoziemcowi przebywanie w pomieszczeniach przeznaczonych dla cudzoziemców, którym odmówiono wjazdu na terytorium RP. Okres pobytu w tych pomieszczeniach nie może przekroczyć 7 dni. Od decyzji komendanta placówki przysługuje odwołanie do Komendanta Głównego Straży Granicznej (a następnie skarga do sądu administracyjnego).
Taki pobyt w pomieszczeniach przeznaczonych dla cudzoziemców, którym odmówiono wjazdu na terytorium RP, jest pozbawieniem wolności w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. (f) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Nowelizacja wprowadza też kilka zmian pozytywnych:
- Elektroniczny dokument pobytowy dla dzieci obywateli ukraińskich przebywających w Polsce [art. 9]
Ustawa zmienia także ustawę o udzielaniu pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (“specustawy ukraińskiej”) w zakresie w jakim dotyczy to możliwości pobierania, przechowywanie i prezentacji dokumentu elektronicznego zawierającego dane dotyczące dziecka pozostającego pod jego władzą rodzicielską, jeżeli w rejestrze PESEL przy danych dziecka zamieszczono numer PESEL tego obywatela Ukrainy.
- Możliwość wyrobienia polskich dokumentów podróży cudzoziemcom przebywającym w Polsce, których dokumenty utraciły ważność i nie mogą zostać odnowione [art. 1 pkt 30]
Nowelizacja ustawy o cudzoziemcach wprowadza nowy art. 252a umożliwiający wydanie polskiego dokumentu podróży cudzoziemcom, którzy nie mogą zwrócić się do organów władzy publicznej państwa, którego są obywatelami, w celu uzyskania dokumentów podróży.
Warunki uzyskania polskiego dokumentu są następujące:
- utrata, zniszczenie, utrata ważności swojego dokumentu podróży;
- posiadanie przez cudzoziemca: zezwolenia na pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego UE, zezwolenia na pobyt czasowy, ochrony uzupełniającej, lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych;
- złożenie wniosku w określonym w przepisach okresie.
Przepis ten będzie mieć duże znaczenie przede wszystkim dla przebywających w Polsce obywateli Białorusi.