W sierpniu Stowarzyszenie Interwencji Prawnej zwróciło się do 7 sądów rejonowych najczęściej orzekających o detencji cudzoziemców o udzielenie informacji dotyczących praktyki zwolnień cudzoziemców ze strzeżonego ośrodka (uregulowanej obecnie w art. 104 ust. 4 ustawy o cudzoziemcach). Analiza danych nadesłanych nam przez sądy rejonowe wskazuje, że na ponad 120 złożonych przez cudzoziemców wniosków o zwolnienie ze strzeżonego ośrodka na przestrzeni ostatnich 19 miesięcy, uwzględniony został jedynie 1 taki wniosek. Pełne wyniki badania prezentujemy w załączanej tabeli.
Jeszcze bardziej niepokojące są bardzo daleko posunięte rozbieżności w linii orzeczniczej poszczególnych sądów rejonowych w zakresie oceny prawnej dopuszczalności złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie uwzględnienia wniosku cudzoziemca o zwolnienie i sposobu rozpoznawania takiego środka zaskarżenia – przez sąd rejonowy w składzie 3 os. czy przez sąd okręgowy. Dane te ukazują w naszym przekonaniu, jak ważne jest stworzenie w przepisach nowej ustawy o cudzoziemcach efektywnego trybu zaskarżania tego rodzaju postanowień zgodnie z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności (art. 176 § 1 Konstytucji RP).
Dokonane przez nas obserwacje są szczególnie istotne z uwagi na działania podejmowane przez Stowarzyszenie Interwencji Prawnej i Helsińską Fundację Praw Człowieka mające na celu doprowadzenie do zmiany art. 407 projektu nowej ustawy o cudzoziemcach (zobacz: list otwarty Stowarzyszenia Interwencji Prawnej i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w sprawie projektowanego art. 407 nowej ustawy o cudzoziemcach). Zgodnie z propozycją Rady Ministrów, wniosek o zwolnienie ze strzeżonego ośrodka cudzoziemiec mógłby skierować jedynie do organu Straży Granicznej, w przypadku zaś wydania przez ten organ postanowienia o odmowie zwolnienia, zażalenie na takie rozstrzygnięcie przysługiwałoby cudzoziemcowi tylko wówczas, jeżeli w okresie 3 miesięcy poprzedzających jego wydanie nie orzekano w przedmiocie umieszczenia, przedłużenia pobytu lub zwolnienia z ośrodka strzeżonego. Z uwagi na uregulowanie art. 404 ust. 1 i ust. 3 projektu nowej ustawy, zgodnie z którym sąd nigdy nie będzie mógł orzec umieszczenia w strzeżonym ośrodku ani przedłużyć okresu stosowania takiego środka na czas dłuższy niż 3 miesiące, cudzoziemiec w istocie nigdy nie znalazłby się w takiej sytuacji faktycznej i prawnej, która pozwoliłaby mu na poddanie postanowienia o odmowie uwzględnienia jego wniosku o zwolnienie ze strzeżonego ośrodka kontroli instancyjnej. W naszej ocenie przyjęcie zaproponowanego przez rząd brzmienia tego przepisu naruszałoby wspomnianą już zasadę dwuinstancyjności, a także prawo do sądu (art. 45 § 1 Konstytucji).